Μια θεωρεία της σύγχρονης φιλοσοφίας ίσως μπορέσει να μας δώσει μια καλή απάντηση στο ερώτημα αυτό.
Πολλοί από εμάς αισθανόμαστε φέτος , τη χρονιά του κορωνοϊού , να έχουμε χάσει, λίγο ή πολύ την αίσθηση του χρόνου….Τα ρολόγια μας δουλεύουν κανονικά, εμείς όμως βιώνουμε πολύ διαφορετικά το πέρασμα του χρόνου.
Η θέση του Γάλλου φιλοσόφου Ανρί Μπεργκσόν (1859 – 1941) για τον χρόνο – γνωστού & από τη μεγάλη του επιστημονική αντιπαράθεση με τον Αϊνστάιν – μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε γιατί αισθανόμαστε τόσο περίεργα φέτος.
Ο Μπεργκσόν θεωρούσε ότι ο χρόνος έχει δύο πτυχές :
- Ο αντικειμενικός χρόνος (ο χωροχρόνος για τους φυσικούς), δηλ. o χρόνος των ρολογιών & των ημερολογίων μας , η εμπειρία του χρόνου ,έτσι όπως την οργανώσαμε στο χώρο , ως ακολουθία χρονικών μονάδων (δευτερόλεπτα , λεπτά , ώρες κ.ο.κ.)
- καθαρός χρόνος , δηλ. ο βιωματικός χρόνος , ο χρόνος – ποιότητα που είναι άμεσα συνειδησιακό γεγονός, υποκειμενική εμπειρία & δεν έχει την παραμικρή σχέση με τον χώρο και τους αριθμούς ! Στον καθαρό χρόνο, ο Μπεργκσόν θεωρεί ότι δεν υπάρχουν χρονικές μονάδες & ότι αυτός είναι σαν μια μελωδία , καλύτερα θα λέγαμε σαν ένα ποτάμι που κυλά μέσα από τα χέρια μας , είναι αψηλάφητος & αδιαίρετος. Τον ονομάζει << la durée >>(διάρκεια). Για τον Μπεργκσόν μόνο αυτός ο χρόνος είναι πραγματικός!
Ζώντας στους μοναδικούς , δικούς μας χρόνους
Ο Μπεργκσόν έβλεπε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι αγνοούσαν τον la durée χρόνο . Δεν τους απασχολούσε καν, τους ένοιαζε μόνο ο αντικειμενικός χρόνος. Μια μικρή γεύση της διαφοράς τους , μπορούμε να πάρουμε με το παρακάτω παράδειγμα :Ας παρατηρήσουμε, πώς περνάνε 60 λεπτά στο ραντεβού μας με τον οδοντίατρο & πώς περνάνε 60 λεπτά σ’ ένα ωραίο δείπνο με αγαπημένο μας πρόσωπο! Ο Μπεργκσόν επισημαίνει ότι η συμβολική (μαθηματική) παράσταση του χρόνου είναι από πρακτική σκοπιά θεμιτή και μάλιστα χρήσιμη στο μέτρο. Όμως που δεν παραγνωρίζει και δεν μεταβάλλει ριζικά τις κανονικές συνθήκες ,της εσωτερικής αντίληψης του χρόνου.
Η επιβράδυνση της πανδημίας
Αν στρέψουμε την προσοχή μας από τον αντικειμενικό χρόνο στο la durée, θα μπορέσουμε να δούμε πιο καθαρά τι συνέβη μέσα μας & μπερδευτήκαμε τόσο πολύ με τον έννοια του χρόνου, φέτος με την πανδημία.
Στο 1ο lockdown , ο χρόνος κύλησε αργά για να επιταχύνει αργότερα με τον ερχομό του καλοκαιριού & τη χαλάρωση των μέτρων που αυτό έφερε. Όμως, σύμφωνα με τον φιλόσοφο , καμία στιγμή στο la durée δεν είναι πανομοιότυπη! Τα συναισθήματα & οι αναμνήσεις του παρελθόντος επηρεάζουν την τωρινή εμπειρία μας με τον χρόνο! Όλα ήταν πρωτόγνωρα στο 1ο lockdown… Τρέχαμε να βρούμε βαράκια για άσκηση , ξεκινήσαμε να μαθαίνουμε ξένη γλώσσα ή μαθαίναμε καινούργιες συνταγές!
Ο λόγος που δυσκολευόμαστε να μπούμε στους ίδιους ρυθμούς , τώρα στο 2ο lockdown , είναι γιατί σύμφωνα με τον Μπεργκσόν , η ανάμνηση του πρώτου εγκλεισμού <<πασπαλίζει>> τον δεύτερο. Η αίσθηση της βαριεστημάρας που είχαμε νιώσει τότε από τον πολυήμερο εγκλεισμό μας, βγαίνει στην επιφάνεια. Γι’ αυτό και χρειάζεται , λόγου χάρη, περισσότερη παρακίνηση για άσκηση από, τι τον Μάρτιο/Απρίλιο! Επίσης , για τον Μπεργκσόν , η <<ταχύτητα>> αυτού του la durée είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ανθρώπινη παρέμβαση , η οποία πάντα επηρεάζεται από υποκειμενικές & ιδιαίτερες μνήμες του παρελθόντος & σχηματίζεται από την προσμονή του μέλλοντος .Έτσι , δεν είναι μόνο ο τρέχων χρόνος του τώρα που ανακάτωσε τα πάντα… Η πανδημία , έχει παραμορφώσει & τις δύο έννοιες παρελθόν & μέλλον, σε τέτοιο βαθμό που ο αντικειμενικός χρόνος δεν μπορεί να συλλάβει! Αν μας ρωτήσουν π.χ για ένα γεγονός του φετινού Φεβρουαρίου μπορεί να μπερδευτούμε και να πούμε ότι ήταν πέρυσι..
Κατά τον ίδιο τρόπο κοιτώντας μπροστά στο μέλλον , τα διαστήματα του χρόνου , μεταξύ του τώρα και μιας μελλοντικής στιγμής ,επίσης είναι παραμορφωμένα…Πότε θα πάμε διακοπές ;Πότε θα συναντήσουμε κάποιο φιλικό πρόσωπο; Χωρίς σημαδούρες στον αντικειμενικό χρόνο , αισθανόμαστε ότι ο χρόνος περνάει – αλλά επειδή δεν συμβαίνει τίποτα , αισθανόμαστε ότι περνάει πιο αργά & ότι είμαστε <<κολλημένοι>> στο παρόν!
Αν μπορούσαμε να ήμασταν αυτήν τη στιγμή βέβαιοι , ότι ο κόσμος μας θα επέστρεφε στην κανονικότητα . Στους επόμενους, ας πούμε 3 μήνες, τότε το la durée θα περνούσε γρηγορότερα. Αλλά δεδομένου ότι δεν γνωρίζουμε , ο χρόνος <<σέρνεται>> – ακόμα & αν τα πράγματα στο τέλος εξελιχθούν φυσιολογικά με τη μέτρηση του αντικειμενικού χρόνου. Η χρονιά της πανδημίας ήταν λίγο πολύ έτσι. Οι μέρες & οι εβδομάδες στο ημερολόγιο ήταν χωρίς νόημα. Ο , κατά τον Γάλλο φιλόσοφο, χρόνος του la durée , όπως τον βίωσε ο καθένας μας, ήταν αυτός που πρωταγωνίστησε!
Αν δεχτούμε και την πεποίθηση του Μπεργκσόν ότι αυτός είναι και ο μοναδικά αληθινός χρόνος & το ότι ο χρόνος των ρολογιών έχει επιβληθεί στις ζωές μας , τότε η πανδημία του κορωναϊού αποτέλεσε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να γνωρίσουμε κάτι παραπάνω για τη φύση του χρόνου.
Ζούμε με συναισθήματα, όχι με τις ώρες στο ηλιακό ρολόι. Θα έπρεπε να μετράμε τον χρόνο με τους χτύπους της καρδιάς.
Αριστοτέλης
Ο χρόνος επεκτείνεται και μετά έρχεται σε αρμονική συμφωνία με τις αναταράξεις της καρδιάς.
Χαρούκι Μουρακάμι
Γράφει ο Μισιράς Θεοδόσης , Pilates Trainer
